Çocukların, üzerinde fazla uğraşmadığı ya da yaşının gereği bir faaliyeti yerine getirebildiğinde SÜPER, HARİKA, MÜKEMMEL gibi sözler söylemek çocukta devamlı olarak beğenilme duygusunu kamçılar ve yaptığı her işte bu pekiştirmeyi bekler. Bu sözleri; nadir yaptığı veya kazandırmak istediğiniz bir sorumluluğu yerine getirdiğinde kullanabilirsiniz. Bu sözlerin sık kullanılması, onu olumsuz eleştirilere kapatabilir. Bunun yerine GERÇEKTEN DE ÇABA SARFETMİŞSİN, TEBRİKLER denebilir.

EĞER ŞİMDİ BU DAVRANIŞINI BİTİRMEZSEN !… diye başlayan başka bir cümle de annenin tehdit mesajı verdiği fakat mahrum bırakacağı şey üzerinde düşünmediği ve sadece korkutma amaçlı, altında yaptırım olmayan kelimeler topluluğudur. Genelde altı boş bırakılan tehdit cümleleri, başta çocukta çekince oluştursa da sonrasında etkisini kaybetmektedir. Bu yüzden ebeveynlerin ‘eğer’ li başlayan cümleleri bir temele oturtulmazsa, ileride kulak ardı edilecektir. Aynı zamanda çok sık kullanılan eğer cümleleri de buna dahildir.

SEN HEP BÖYLESİN.AKILLANMAYACAKSIN SEN !  gibi sözler çocukta özsaygı zedelemesine sebep olur ve çocuk kendini o sözlerle nitelendirir. Kendini ebeveynin sözüne göre tanımlayan çocuk, yaramaz davranışlarında arsızlaşır ve olumsuz sözlere tepki vermez. Bunun yerine olumsuz davranışlarını görmezden gelip,olumlu davranışı sergilerken beklemediği bir anda‘AFERİN SANA, İŞTE SEN BÖYLE……….( SORUMLU, YARDIMSEVER, DÜZENLİ, VS)  BİR ÇOCUKSUN denilebilir yahut istemediğiniz davranışı sergilerken müdahale etme ihtiyacı duyduğunuzda : BU DAVRANIŞIN HOŞUMA GİTMEDİ denilebilir.

Çocuklarda davranış değişimi için  uyarı yapılırken karakterine olumsuz söz söylenmemeli: SEN, DÜZENSİZ,SORUMSUZ,KISKANÇ,AKILSIZ,BENCİL BİR ÇOCUKSUN demek yerine ; SEN İYİ BİR ÇOCUKSUN; FAKAT FİLAN DAVRANIŞIN SANA YAKIŞMIYOR denilebilir.

Altını da çizdiğim gibi çocukların etkilenmemeleri ve etiketlenmemeleri için karakterine değil davranışlarına değinmek lazım. Unutmayın ki davranış değişebilir; ama karakter için bunu söylemesi oldukça zordur.

‘EĞER ŞUNU YAPARSAN BUNU VERİRİM’ gibi cümleler rüşvet içeren, ödül kılığındaki zararlılardır. Çocuklara her şeyde ödül koymak, kendi sorumluluğu olduğu  için değil, ucunda ödül olduğu için yapması gerektiğinin mesajını vermektir. Büyüdüğünde ise iş hayatında yalnızca maaş odaklı çalışmayı öğrenir. Bunun yerine GEÇEN ODANI TOPLARKEN GÖRDÜM SENİ VE GURUR DUYDUM demek yapması gerektiğini bildiği için ve hevesli olarak   yapacaktır.

Çocuklar gelişim aşamalarında sıklıkla hobi edinir,kendilerine mini hedefler koyarlar. Bu hedefler legolarla inşa yapmak, oyuncak araçları tamir etmek, bebeklere kıyafet yapmak gibi geniş yelpazede seyreden keyifli uğraşlardır.

Büyükleri taklit ederek öğrenme ve eğlenmeyi amaçlayan çocuklar kimi zaman büyük işlere kalkışabilirler. Örneğin ; çay dolu tepsisiyi taşımak, ağır kapıları açmak gibi güçleri yetmeyen işlere istek duyabilirler. Bu noktada SEN BECEREMEZSİN etiketini yapıştırmak yerine, BUNU DAHA SONRA DENEMELİSİN veya DESTEK VERMEMİ KABUL EDERSEN İZİN VERİRİM şeklinde net bir konuşma , karşı çıkmayan, erteleyen veya zaman olarak uygun görmeyen bir ebeveyn imajı  oluşturmanızda yardımcı olacaktır.

SAKIN AĞLAMA sözleriyle hitap edilen çocukların doğal davranışları engellenmeye açıktır. Bunun yerine ŞU ANDA ÇOK SİNİRLİSİN( ÜZGÜNSÜN,MUTSUZSUN)  diyerek durumu açıklama ve anladığını gösterme ,SAKİNLEŞ ÖYLE KONUŞALIM  diyerek de durumu sonuca bağlama metodu ile sorunu çözmeye adım atabilirsiniz. İşgüzarlık olsun diye ağlayan çocuğa İSTEDİĞİN KADAR AĞLAYABİLİRSİN,DURUM DEĞİŞMEYECEK mesajını vermeniz, onu gereksiz gayretlere sevk etmeyecektir.

0-6 yaş dönemindeki çocuk ağırlıklı olarak ‘annenin’ sözleriyle kendini tanımlar. Beceriksizim, özgüvenliyim, yapabilirim yapamam gibi…FALAN ARKADAŞIN BUNU YAPABİLİYOR,SEN NEDEN YAPAMIYORSUN? sözü, ebeveynlerin çocuk üzerindeki memnuniyetsizliğini vurgular. Kendini başarısız olarak niteleyen çocuk ise başarı için gayret sarf etmeyi terk eder.

Malum, çocukların istekleri bitmez. Sokağa çıkmayagörün ihtiyaç olsun olmasın bir şeyler almaya heves ederler. Bu durumda ebeveynler paraları varken PARAMIZ YOK ALAMAYIZ tatlı yalanını söylerken, bunun, çocuğun  karakterinde ne boyutta etki oluşturacağını düşünmezler. Onun yerine  çocuğa PARAMIZ VAR AMA ŞU SEBEPLE ALAMAYIZ gibi  gerçekçi,şefkatli ama otoriter sözlerle yönelmek, çocuğun, ilerleyen dönemde  mantıklı paradigmalar kurmasına zemin oluşturur. Aksi halde paranız varken yok dediğinizde, paranızın olduğunu gören çocuk sizi güvenilmez bir kişilik olarak addeder. Genelde ebeveynlerden şu sözü duymaktayım: AMA AĞLIYOR,KENDİNİ YERLERE ATIYOR, REZİL OLUYORUM…Sebebini düşünmek gerekiyor, belli bir yaşa kadar paranızın olmadığını söyleyip, sonrasında mantıklı açıklamalara başlamak bunun sebebi olabilir. Her şeyden önemlisi eninde sonunda pes edeceğinizi çocuğunuz biliyorsa ağlamaları azalmadığı gibi, amacına ulaşana kadar artacaktır. Çocukla yapılan savaş başta yorsa da istikrar ve metanetle nihayetinde kazanılabilir. Bırakın çocuğunuz marketlerde, AVM’lerde özgürce dolaşsın, gerekli olan şeyi, gerekli zamanda alması gerektiğini ona öğretmekte geç kalmayın.

Sultan Kanat

Okul Öncesi Öğretmeni

Özel Eğitim Uzmanı

Özel Şirince Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi